Apathie bij de ziekte van Huntington ontcijferd: een nieuwe kijk op motivatie en besluitvorming

Veel mensen met de ziekte van Huntington (ZvH) verliezen de motivatie om bepaalde taken uit te voeren. Een nieuwe studie laat zien dat dit apathische gedrag wordt veroorzaakt door een verandering in het vermogen van de hersenen om kosten tegen beloning af te wegen. Door precies te bepalen waarom mensen met ZvH deze veranderingen ervaren, kunnen we behandelingen ontwikkelen om de kwaliteit van leven te verbeteren.

Kosten vs. beloning

Apathie kan in het algemeen worden uitgelegd als een gebrek aan interesse, enthousiasme of betrokkenheid. Maar in de psychologie is het meer dan alleen “lui” of ongemotiveerd zijn – het is een verandering in hoe de hersenen beslissen of iets de moeite waard is. Stel je voor dat je hersenen als een klant in een supermarkt zijn, die besluit wat er in het winkelwagentje komt. Elke mogelijke actie in je dag – zoals het koken van een maaltijd, een wandeling maken of een vriend bellen – is een product in het schap. Voor het kiezen controleert de klant (je hersenen) twee dingen: het prijskaartje (kosten) en de waarde van het product (beloning).

Kosten kunnen verschillende vormen aannemen. Sommige producten staan misschien hoog in het schap of vereisen zwaar tilwerk, zoals een grote zak bloem. De klant moet beslissen of de fysieke inspanning om het te pakken de moeite waard is. Op dezelfde manier beoordelen de hersenen of een actie – zoals het huis opruimen – de energie waard is die het kost. Aan de andere kant zijn sommige producten niet direct beschikbaar en moeten ze worden voorbesteld, wat geduld of tijd kost. De klant moet beslissen of het wachten de moeite waard is.

De klant beoordeelt hoeveel ze elk product willen of nodig hebben. Is het iets lekkers, nuttigs, opwindends of gewoon “meh”? Als de kosten (inspanning of tijd) zwaarder wegen dan de beloning, besluiten de hersenen om het in het schap te laten staan.

De balans laten doorslaan

Bij apathie kan de mentale klant te veel focussen op de kosten, of minder geïnteresseerd zijn in de beloning, waardoor vaak wordt besloten dat zelfs waardevolle items het niet waard zijn – of er wordt helemaal afgezien van het boodschappen doen.

Hoewel apathie een symptoom is bij veel neurologische aandoeningen, verschillen de oorzaken van apathie. Bij de ziekte van Parkinson voelen mensen met apathie zich minder gemotiveerd door kleine beloningen en denken ze: “Dat kan me gewoon niet schelen.” Bij een andere hersenaandoening, frontotemporale dementie, voelt de inspanning overweldigend: “Ik wil niet doen wat ervoor nodig is.” Hoewel beide resulteren in inactiviteit, is de redenering van de hersenen achter de inactiviteit verschillend. Het begrijpen van deze verschillen kan wetenschappers helpen behandelingen gerichter in te zetten.

Apathie bij ZvH

ZvH beïnvloedt vaak het denken en de besluitvorming, en apathie is een veel voorkomend symptoom voor velen, hoewel niet iedereen met ZvH het ervaart. Apathie kan een grote impact hebben op het dagelijks leven, waardoor het moeilijker wordt voor mensen om zelfstandig te blijven, te werken of relaties te onderhouden.

Onderzoekers van de Universiteit van Otago in Nieuw-Zeeland en de Universiteit van Oxford in het VK wilden uitzoeken of de verminderde activiteit bij ZvH-apathie komt doordat mensen gevoeliger zijn voor de inspanning of tijd die erbij komt kijken (“dit voelt te moeilijk” of “ik wil niet wachten”) of omdat beloningen minder motiverend aanvoelen (“ik wil het niet zo graag”), of een combinatie van beide. Het begrijpen van deze verschillen zou kunnen leiden tot betere manieren om mensen met ZvH te ondersteunen en hun kwaliteit van leven te verbeteren.

Het meten van de samenstelling van apathie

Het meten van iets zo complex als apathie is niet eenvoudig, maar onderzoekers hebben creatieve manieren ontwikkeld om te observeren hoe mensen beslissingen nemen. Ze richten zich op hoe inspanning of tijd keuzes beïnvloedt en hoe lang het duurt om die keuzes te maken.

In de Apple Gathering Task spelen deelnemers een computerspel waarbij ze moeten beslissen of ze in een handgreep willen knijpen om virtuele appels als beloning te verzamelen. Dit meet de “kosten” van fysieke inspanning. In de Money Choice Task moeten ze kiezen tussen het direct krijgen van een klein geldbedrag, of wachten op een groter bedrag later. Dit test hoe ze tijd als kostenpost zien.

Natuurlijk gaat het niet alleen om de beslissingen zelf, maar ook om hoe de hersenen tot die beslissingen komen. In deze studie gebruikten de onderzoekers een techniek genaamd “Drift Diffusion Modeling” om te analyseren hoe snel de hersenen bewijs verzamelen voor de ene keuze boven de andere. Zie het als een mentale race tussen opties. Bijvoorbeeld, iemand die gevoelig is voor inspanning zou heel snel kunnen beslissen om niet in de handgreep te knijpen, zelfs als het voor veel appels is.

Op deze manieren onderzocht de studie of mensen met ZvH en apathie verschillende patronen vertoonden in hun besluitvormingsprocessen, wat licht werpt op hoe hun hersenen kosten en beloningen afwegen.

Inspanning en tijd drijven ZvH-apathie

Eerst moesten de onderzoekers identificeren wie apathisch was, wat ze deden met behulp van klinische vragenlijsten. Ze hielden ook rekening met andere ZvH-symptomen zoals bewegingsproblemen, cognitieve problemen, depressie en impulsiviteit, die kunnen overlappen met apathie of de metingen in hun experimenten kunnen beïnvloeden.

In de Apple Gathering Task, waarbij deelnemers in een handgreep moesten knijpen om virtuele appels te verdienen, waren mensen met ZvH die apathisch waren minder geneigd om voor de appels te gaan naarmate de inspanningsniveaus toenamen, maar niet naarmate de appelbeloningen kleiner werden. Dit geeft een aanwijzing over de onderliggende oorzaak van apathie bij mensen met ZvH.

In de Money Choice Task kozen mensen met apathie vaker voor de directe beloning en vonden ze het moeilijker om te wachten op een grotere beloning. Opnieuw leek dit voort te komen uit een gevoeligheid voor de vertraging, alsof de kosten van het wachten gewoon te hoog waren.

Zoals verwacht ontdekten de onderzoekers dat het bij mensen met ZvH langer duurde om de opties af te wegen en tot een beslissing te komen dan bij mensen zonder ZvH. De geavanceerde analyse (drift diffusion modeling) onthulde echter dat mensen met ZvH met apathie sneller waren in het afwijzen van taken die veel inspanning vereisen en het kiezen voor directe beloningen – de “niets doen” optie won de mentale race.

Over het algemeen benadrukte de studie een “kostenhypergevoeligheid” bij apathische personen met ZvH, die zowel inspannings- als tijdskosten beïnvloedt. Dit specifieke hersenmechanisme kan verklaren hoe apathie bij ZvH verschilt van andere aandoeningen, en suggereert dat unieke benaderingen voor behandeling nodig zijn.

Onderzoek voor het omgaan met dagelijkse uitdagingen

Apathie is niet alleen een gebrek aan motivatie – het weerspiegelt een diepere verandering in hoe de hersenen de kosten van acties, zoals inspanning of tijd, verwerken en afwegen tegen potentiële beloningen. Deze veranderde besluitvorming beïnvloedt gedrag, waardoor bepaalde taken overweldigend aanvoelen of de moeite niet waard lijken. Het begrijpen van het mechanisme van apathie is cruciaal omdat het simpelweg proberen te motiveren van iemand zonder de onderliggende kostengevoeligheid aan te pakken mogelijk niet succesvol zal zijn.

Door ons begrip van psychologische symptomen zoals apathie te verfijnen, kunnen we de weg vrijmaken voor meer gerichte behandelingen. Toekomstig onderzoek zal zich richten op het verbinden van de fysieke hersenveranderingen bij ZvH met deze besluitvormingspatronen, evenals therapeutische opties, zoals cognitieve gedragsstrategieën die waargenomen kosten verminderen, medicijnen die hersensignalering aanpassen, of ondersteunende technologieën die aanmoediging en feedback geven.

ZvH is een complexe aandoening met veel mogelijkheden om de kwaliteit van leven te verbeteren. Deze studie voegt een belangrijk stukje toe aan de puzzel door te onderzoeken hoe het herstellen van gemotiveerd gedrag ons dichter bij het verbeteren van de levens van de getroffenen kan brengen. Naast onderzoek naar ziektemodificerende therapieën die de hoofdoorzaak van de ziekte aanpakken, bieden studies als deze waardevolle hulpmiddelen om beter om te gaan met de dagelijkse uitdagingen waarmee mensen met ZvH worden geconfronteerd.

Meer informatie

• Originele publicatie – “Decision cost hypersensitivity underlies Huntington’s disease apathy” (open access)